Wielki tydzień, Triduum Paschalne i Niedziela Zmartwychwstania w obrządku wschodnim

 

Великий тиждень (Wełykyj tyżdeń) , Triduum paschalne i Великдень (Wełykdeń)

Po Wierzbnej (Kwietnej) niedzieli – czyli Niedzieli Palmowej, zaczyna się Великий тиждень (Wełykyj tyżdeń)/ Wielki Tydzień.

Tydzień tuż przed Wielkanocą to czas przygotowań do wielkiego święta Zmartwychwstania Pańskiego. które nazywa się Великдень lub Пасха, czyli Wielki Dzień lub Pascha

— Święta rozpoczynają się już w Wielki Czwartek, w Piątek jest wystawienie Całunu, w Sobotę poświecenie pokarmu i w Niedzielę zasiadamy do śniadania wielkanocnego – tak w skrócie opowiada o ich przebiegu jedna w wiernych z Podlasia.

Чистий четвер (czystyj czetwer - czysty czwartek) / Wielki Czwartek .

Tego dnia Ukraińcy sprzątają w swoich domach (po raz ostatni przed świętami). Odbywało się w tym tygodniu bielenie (mazanie) chat białą gliną, mycie, szorowanie, a także czyszczenie ogrodu i sadu, żeby „oczyścić ziemię od mrozu, od zimy i śmierci oraz od wszelkiej nieczystości”. Istnieje też zwyczaj rozpoczynania tego dnia od obmycia, kąpieli, która ma oczyszczać i dawać zdrowie na cały rok. W tym dniu w niektórych miejscowościach ksiądz chodził po chałupach i święcił mąkę i jaja przeznaczone na wypieki, z których najważniejszym jest tzw. „paska”, ogromny okrągły bochen z mąki pszennej.

W Wielki Piątek Страсна п’ятниця (Strasna pjatnyca)/ Pasyjny Piątek gospodynie pieką „paskę”. Im paska większa, tym większą sławę ma gospodyni. W tym dniu wierni zachowują post.

W Wielką Sobotę przygotowuje się pisanki, malując jajka we wzorki czy ornamenty, lub przygotowuje się kraszanki - jajka gładko malowane na jeden kolor. Pisanie pisanek jest tak ważną czynnością jak pisanie ikon i ma znaczenie rytualne i symboliczne. Kraszanki są często barwione na kolor czerwony – który symbolizuje zmartwychwstanie.

Pisanki są wręczane z życzeniami podczas świątecznych spotkań.

Także liturgia Triduum Paschalnego jest szczególna.

W Wielki Czwartek, podczas nabożeństwa Męki Pańskiej, odśpiewuje się 12 fragmentów z czterech Ewangelii.

W Wielki Piątek, podobnie jak w kościele katolickim, w cerkwiach nie odprawia się liturgii. Rano odprawia się uroczyście Liturgię Godzin, a po południu Nieszpory (weczirnia). Podczas modlitwy wynosi się płaszczenicę – to rodzaj ikony/płótna z namalowanym przedstawieniem umarłego Chrystusa, na wzór całunu turyńskiego. Płaszczenica umieszczana jest na środku cerkwi, gdzie będzie adorowana do późnej nocy Wielkiej Soboty. Wierni składają tu pokłon i całują płótno. Dla wielu płaszczenica jest najważniejszym symbolem Wielkanocy, dlatego katedra greckokatolicka jest otwarta do późna, by wierni mogli się pokłonić symbolicznemu ciału Chrystusa.

Główne uroczystości związane ze świętem Wielkiego Dnia rozpoczynają się w sobotę w nocy. Wierni spotkają się wtedy na Jutrzni paschalnej, tradycyjnym wielkanocnym nabożeństwie. Całe nabożeństwo z procesjami trwa aż do rana.

Około 4 nad ranem święcone są pokarmy przyniesione w koszykach.

W koszyku powinny się znaleźć: паска / paska (tradycyjne wielkanocne pieczywo), яйця / jajka, ковбаса / kiełbasa, шинка / szynka, масло / masło, хрін / chrzan, сіль / sól, oraz свічка / świeczka. Do koszyków nie wkłada się baranka, zajączków ani kurczaków.

Koszyki przykrywa się вишитим рушником (wyszytym rusznykom) / haftowanym ręcznikiem - płótnem, na którym są różne wzory z motywami wielkanocnymi - gałązki wierzby, krzyż, koszyk, pisanki. Wiele osób idących do cerkwi ma także na sobie вишиванки (wyszywanky) - tradycyjnie haftowane koszule lub sukienki.

Święcenie pokarmów odbywa się również w niedzielę rano.

Poranna procesja otwiera także świętowanie Zmartwychwstania Pańskiego. Po okrążeniu cerkwi kapłan staje przed zamkniętymi drzwiami świątyni i śpiewa Chrystos Woskres (Chrystus Zmartwychwstał) oraz robi trzykrotnie znak krzyża na drzwiach cerkwi. Po czym otwiera drzwi a wierni wchodzą do świątyni i rozpoczyna się Paschalna Jutrznia. W czasie liturgii czytana jest Ewangelia według św. Jana, zawsze w kilku językach. Ewangelię tę czyta się w tylu językach, w ilu to tylko możliwe, by podkreślić, że Chrystus zmartwychwstał dla wszystkich ludzi (lub też na pamiątkę tego, że Apostołowie zgodnie z przykazaniem ich Mistrza rozeszli się w różne strony, żeby głosić naukę w różnych językach narodowych.)

W cerkwi błogosławi się także Artos, czyli chleb, który będzie rozdawany wiernym w kolejną niedzielę, nazywaną Antypaschą lub niedzielą niewiernego Tomasza. Po odśpiewaniu Mnoholitstwa (życzeń) jest myrowanie, czyli kreślenie znaku krzyża pachnącymi olejami na czołach wiernych, a carskie wrota pozostają na tydzień otwarte.

Po powrocie z cerkwi spożywa się uroczyste śniadanie wielkanocne. Na stole oprócz poświęconych pokarmów króluje pascha - w zależności od regionu serowy deser z twarogu i śmietany z bakaliami lub ciasto drożdżowe (odpowiednik babki wielkanocnej).

Znaną tradycją przy świątecznym śniadaniu jest bicie się jajkami. Jajko, które okaże się mocniejsze – wygrywa, a zwycięzca dostaje w nagrodę potłuczone jajko przeciwnika.

Wielkanoc u wiernych obrządków wschodnich trwa trzy dni, od niedzieli do wtorku

W okresie świat witają się pozdrowieniem Христос воскрес! Воистину воскрес! Czyli: Chrystus zmartwychwstał! Zaiste zmartwychwstał!" Tymi słowami Ukraińcy witają się czasem cały tydzień po Wielkanocy (czasami nawet dłużej). Takie przywitanie można usłyszeć nie tylko od członków rodziny, ale również od sprzedawcy, listonosza, urzędnika państwowego itd.

W poniedziałek wielkanocny odwiedza się krewnych i znajomych i obdarowuje się prezentami, pisankami i kroszonkami. W ten dzień, zwłaszcza w zachodniej części Ukrainy, młodzież polewa się wodą, czyli tak samo jak w Polsce jest Поливаний понеділок (poływanyj ponediłok) / Lany poniedziałek, zwyczaj związany z wiosennym oczyszczaniem wodą.

Wielkanoc to święto zwycięstwa życia nad śmiercią, więc tradycyjnie odwiedza się w tym czasie groby bliskich. Dawniej, kiedy szło się na cmentarz, zawsze brano dary dla biednych: jajka, paschę, kiełbasę. To symbolicznie było jako dar dla tych, co odeszli z tego świata, ale przekazywano to biednym. Teraz zapala się znicze i kładzie kwiaty.

Tydzień po Wielkanocy obchodzone jest święto zmarłych, zwane różnie w różnych regionach Проводи (prowody) lub Гробки (hrobky).

Dawniej od Niedzieli Wielkanocnej przez cały tydzień odbywały się na wsiach zabawy, korowody z odpowiednimi przyśpiewkami, pieśniami nazywanymi hajiwkami (odpowiedniki gaików lub maików), mające bezpośredni związek z ludowymi obchodami powitania wiosny. Większość pieśni hajiwkowych ma treści radosne i żartobliwe, bo w okresie wielkanocnym panuje ogólna radość i zadowolenie.

 

Wielkanoc to czas nadziei i wiary w to, że wszelkie zło zostanie pokonane. Niech ta nadzieja i wiara nie opuszczą Was także w tym czasie, a pokój zagości w naszych krajach.