poniedziałek, 20 października 2014

Chronimy ślady przeszłości. Cyfryzacja zdjęć.



I tu przechodzimy do tego jak przetwarzać fotografie analogowe, papierowe na ich kopie cyfrowe.  

Najczęściej stosowany sposób to skanowanie zdjęć na skanerze płaskim. Skanery są już bardzo powszechnie dostępne, albo jako urządzenia niezależne, albo wchodząc w skład tzw urządzeń wielofunkcyjnych. Skaner jest urządzeniem prostym w obsłudze i o tyle niedrogim, że podstawowe oprogramowanie jest bezpłatne, a sam nie generuje dodatkowych kosztów w postaci tuszów, papierów itd.

Jest kilka żelaznych zasad prawidłowego skanowania fotografii.

1.       Przygotowanie zdjęcia do skanowania
Przed przystąpieniem do skanowania sprawdzamy kompletność i stan zachowania zdjęć. Nie naprawiamy zdjęć przed skanowaniem, nie sklejamy ich. Kładziemy na skanerze tak, żeby jak najdokładniej przypominały nieuszkodzony oryginał.
Przed skanowaniem należy wyjąć lub odpiąć materiały mogące porysować szybę skanera (np. spinacze biurowe, druciki, elementy szklane).
Podczas skanowania – tak jak zawsze w kontakcie z archiwaliami – należy używać rękawiczek.
Jeśli skanujemy większą ilość zdjęć to przed zeskanowaniem obiekt musi być opatrzony opisem umożliwiającym jego identyfikację – konieczna jest paginacja i zasygnowanie obiektów.
Zdjęcie kładziemy na płycie skanera płasko, skanowaną częścią do spodu, uważając, żeby wcześniej wyprostować  wszystkie możliwe zagniecenia i zagięcia.
Jeśli zdjęcie jest odkształcone to dociskamy je do powierzchni skanera kładąc na nim odpowiedniej grubości książkę czy kartki, tak, żeby dotykało do płyty całą swoją powierzchnią.
Jeśli kładziemy na płytę skanera kilka fotografii jednocześnie trzeba uważać, żeby nie nachodziły na siebie, oraz żeby został odpowiedni margines pozwalający na objęcie każdego zdjęcia w całości.
Skanujemy również rewers, zawsze kiedy jest na nim umieszczony opis, podpis, pieczątka zakładu fotograficznego, itp.

2.       Przygotowanie skanera do skanowania, wybór ustawień skanera
Skaner powinien być ustawiony w miejscu nie narażonym na wstrząsy, w pomieszczeniu o stałej wilgotności i temperaturze, bez obecności pyłów. Szybę skanera należy przecierać niepylącym materiałem.
Przed rozpoczęciem skanowania resetujemy wszystkie ustawienia skanera, tak aby skanowanie nie poprawiało automatycznie szumów, nie rozjaśniało/przyciemniało zdjęć, nie robiło korekcji koloru itd.

  1. Skanowanie.
Obraz skanujemy jak najbliższy oryginały, wszelkie poprawki kontrastu, ostrości, kolorów, „usunięcia” zagnieceń itd można wprowadzać już na kopii.

Parametry, o których należy pamiętać przy skanowaniu to:
głębia bitowa/głębia koloru – od jej wyboru zależy wierność odwzorowanych i zapisanych kolorów. Przy skanowaniu całkowicie czarnobiałych dokumentów oraz czarno-białych negatywów zalecane jest stosowanie 8-bitowej skali szarości, w innych przypadkach należy używać 24-bitowej RGB/czasem nazwanej jako kolorowy (są też „szkoły”, które mówią o 24 bitowym skanowaniu obiektów czarno-białych, ja się skłaniam ku tej wersji – każda czerń i biel fotografii jest inna, nie ma zdjęć o jednakowych kolorach i tę różnorodność zachowuję skanując zdjęcia czarno-białe jak fotografie kolorowe. Skanowanie zdjęć w sepii jako czarno-białych jest ze szkodą dla ich wartości dokumentalnej i estetycznej).

wielkość skanowanego obiektu, rozdzielczość fizyczna czyli maksymalna liczba punktów na jednostkę długości obiektu, jaką może zarejestrować urządzenie. Im większa rozdzielczość, tym lepsze odwzorowanie obiektu analogowego. Wielkość jest wyrażana ilością punktów na cal – dpi (ang. dots per inch). Jej wybór zależy od typu i formatu skanowanego obiektu. Mówi się często, że skanowanie powinno odbywać się w rozdzielczości 600 dpi. Ale też są wskazówki, które mówią, ze należy skanować w wielkości .... dpi na dłuższy bok/ a ja nie mam na skanerze wyboru takiego parametru [a może nie potrafię go znaleźć?] Wielkość 6000 pikseli na dłuższym bok daje możliwość powiększenia w druku do ok. 50 cm Tego zagadnienia samodzielnie nie rozgryzłam i mam w tej kwestii mętlik. Będę wdzięczna za jednoznaczne opisanie tego parametru dla laików.

wybór obszaru skanowania, formatu czyli pola skanowania. Obszar skanowania powinien być większy niż obiekt, tak żeby mieściły się w nim kontury skanowanego materiału. Ustawienie właściwego obszaru skanowania jest możliwe dzięki skanowaniu wstępnemu (prescan). Dzięki tej funkcji, która tworzy szybki podgląd skanowanego obrazu, można wyznaczyć pole skanowania i ocenić, czy obiekt jest dobrze ułożony na szybie skanera.

4.       Zapisanie pliku
Pliki powinny być zapisywane w bezstratnym formacie tiff. Wskazane jest przechowywanie podstawowego pliku, oraz tworzenie kolejnych kopii na potrzeby udostępniania, oraz takich kopii, które będą podlegały przekształceniom (i przetworzone będą zapisywane jako kolejne nowe pliki).

  1. Nazywanie (opisywanie plików)
Ważne jest również prawidłowe nazywanie plików. Umożliwia to szybkie znalezienie oryginału. Archiwiści powiedzą, że powinny zawierać numer zespołu i sygnaturę jednostki archiwalnej.
Potocznie powiemy, że należy je otagować, oprócz numeru pliku zapisywać podstawowe informacje (okoliczność, miejsce wykonania fotografii, data wykonania fotografii, autor fotografii, kto na fotografii, właściciel oryginału). Otagowanie ułatwia automatyczne wyszukiwanie zdjęć na jakiś temat.
Te informacje możemy mieć również zapisane w plikach tekstowych, w których będziemy mieć spisane zdjęcia.
Pliki awersu i rewersu opisujemy tak, żeby łatwo je było identyfikować jako jedno zdjęcie.

  1. Przetwarzanie plików
Po zeskanowaniu kopie są zazwyczaj poddawane przekształceniom bezstratnym, czyli kadrowaniu, korekcji kolorów, obracaniu oraz przekształceniom stratnym czyli kompresji np. formatu tiff do jpg, zmianie skali, oraz modyfikacjom (np. kontrastowaniu, usuwaniu zabrudzeń, które były na oryginałach). Przetworzenia można wykonywać przy pomocy bezpłatnych programów, np. IrfanView i GIMP lub programów profesjonalnych lub półprofesjonalnych.

7.       Przechowywanie pliku.
Efekty skanowania powinny być łatwe do wyszukiwania, do plików powinniśmy mieć wygodny dostęp. Wygodnemu wyszukiwaniu służy tworzenie katalogów, albumów w jakich gromadzimy kopie cyfrowe oraz przejrzyste, jednoznaczne opisywanie ich (tak jak i oryginałów).

Cyfrowe kopie przechowujemy najlepiej na dwóch nośnikach. Najpopularniejszym sposobem przechowywania plików jest zapisywanie ich na dyskach twardych podłączonych bezpośrednio do komputera (on-line) i dysków zewnętrznych (off-line). Do tanich, ale nietrwałych nośników, należą: pamięci flash (np. pendrive i karty pamięci) oraz dyski optyczne (np. płyty CD i DVD). Sprzętem zalecanym przez archiwistów są macierze dyskowe, nośniki taśmowe, biblioteki taśmowe oraz repozytorium.

Inne sposoby tworzenia kopii cyfrowych.

Przetwarzać zdjęcia na wersję cyfrową możemy również fotografując je. Jest to dopuszczalny sposób szczególnie jeśli fotografie są na trwałe przymocowane do albumu, którego ze względu na rozmiary, sposób zszycia nie położymy na płaskim skanerze,  a nie dysponujemy skanerem przestrzennym (koszt skanera przestrzennego to od ok. 500 zł, jak dla kogoś kto zajmuje się tym profesjonalnie to nie jest duży wydatek, ale jeśli ma nam służyć jednorazowo to nie jest to wydatek konieczny). Należy pamiętać o korzystaniu ze statywu czy innej stabilnej podpórki – zdjęcia przy dużym przybliżeniu ulegają poruszeniu oraz o dobraniu odpowiednich parametrów wykonywanej fotografii.

Digitalizacja.

Nasze rodzinne, osobiste zdjęcia po zdigitalizowaniu są nie tylko nasza pamiątką, ale bardzo cennym źródłem wiedzy historycznej. Kiedy zeskanujemy i opiszemy je zgodnie z obowiązującymi zasadami oraz udostępnimy będą one służyły nie tylko nam, ale i innym.

Czym jest digitalizacja?  
Digitalizacja to seria czynności których końcowym efektem jest kopia cyfrowa dostępna dla użytkowników poprzez Internet lub innymi kanałami, przez długi okres czasu. Na czynności te składa się:
  • Identyfikacja i selekcja dokumentów. Jest to szczególnie ważne w archiwach, które często dostają pudła lub teczki zawierające wiele dokumentów, nie koniecznie w właściwej kolejności, często z pomieszanymi stronami.
  • Przygotowanie dokumentów, porządkowanie, konserwacja, paginowanie.
  • Zbieranie podstawowych metadanych - zarówno technicznych jak i opisowych, wystarczających do znalezienia dokumentu i dostarczających podstawowych danych o kontekście, w którym ten dokument występuje.
  • Konwersja cyfrowa.
  • Kontrola jakości kopii cyfrowych oraz metadanych.
  • Dostarczenie użytkownikowi (w postaci elektronicznej) dostępu do dokumentów.
  • Utrzymanie kopii cyfrowych i metadanych, kopii zapasowych i planowanie na przyszłość (konwersje formatów i nowe urządzenia)

Tak jak biblioteka to nie magazyn książek (choć spełnia ona także funkcje magazynowe) tak digitalizacja to nie skanowanie (choć konwersja cyfrowa jest częścią procesu digitalizacji).

Jak przebiega digitalizacja zbiorów zamieszczanych w NAC – Narodowym Archiwum Cyfrowym pokazuje ta prezentacja. Większość tych wskaźników dotyczy również cyfrowego przetwarzania na potrzeby własne. Żeby wydrukować zdjęcie dobrej jakości (szczególnie jeśli będzie to miało być zdjęcie powiększone) również trzeba stosować opisane tu standardy.



Opracowane na podstawie notki Małgorzaty Bieńkowskiej/materiałów Andrzeja Bieńkowskiego – Muzyka Odnaleziona, materiałów Narodowego Archiwum Cyfrowego, Ośrodka Karta – Społeczne Archiwa Cyfrowe, instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce