Rekonstrukcja wnętrz pałacowych na podstawie dawnych fotografii.

Aleksander Harkawy Fotografia w warsztacie konserwatora zabytków na przykładzie doświadczeń związanych z rekonstrukcją XIX-wiecznego wyglądu pałacu w Koszęcinie , Częstochowa 2010

Wnętrza pałacu w okresie powojennym uległy znacznym, nieodwracalnym przekształceniom. Próby adaptacji i przystosowania pomieszczeń do nowych funkcji, jak również polityka nowych władz  doprowadziły do zniszczenia pierwotnego wystroju pałacu. O ile wyposażenie ruchome w dużej części zostało rozgrabione jeszcze w trakcie wojny, to właściwy wystrój, tj. sztukaterie na ścianach i sufitach, aranżacja malarska pomieszczeń i część boazerii, zniszczony został w trakcie prac adaptacyjno-budowlanych przed 1953 rokiem. Obecnie o świetności wnętrz pałacu mogą świadczyć jedynie zachowane spisy inwentarzowe wyposażenia i nieliczne zachowane fotografie pochodzące z końca XIX i początku XX wieku. Na ich podstawie w 2008 roku, w ramach pierwszego etapu inwestycji, dokonano częściowej rekonstrukcji i aranżacji pomieszczeń reprezentacyjnych: sali balowej i kominkowej.

Sala balowa z balkonem muzycznym powstała w latach 1828–1830 w czasie przebudowy XVIII-wiecznej części pałacu. Pierwowzorem dla niej była sala koncertowa Schauspielhaus projektu Karla Friedricha Schinkla w Berlinie, która została oddana do użytku 26 maja 1821 roku. Projektantem sali jak i całej przebudowy pałacu był Albert Roch, absolwent berlińskiej Bauakademie. Liczne przekształcenia, jakim wnętrze było poddane, głównie w połowie XX wieku oraz pożar, jaki wybuchł w skrzydle zachodnim w lutym 1972 roku [1], doprowadziły do całkowitej zmiany wyglądu sali. W ramach prac remontowych po pożarze wszystkie tynki zostały skute i wymienione na nowe, odtworzono jedynie część sztukaterii w formie poziomych gzymsów. Balkon, choć pozostał w niezmienionej formie, nie posiada pierwotnej polichromii. Z oryginalnego wyposażenia sali przetrwał jedynie żyrandol, część boazerii na ścianach oraz stolarka drzwiowa.

Zachowana fotografia z przełomu XIX/XX wieku przedstawia wnętrze sali balowej, na której widoczny jest wystrój i wyposażenie wnętrza z XIX wieku.

Zdjęcie z portalu fotopolska.eu, z archiwum Marka Wasilewskiego

Widoczne na zdjęciu meble świadczą, iż pomieszczenie to na co dzień pełniło funkcję sali reprezentacyjnej, w której przyjmowano oficjalnych gości. Prawdopodobnie na czas organizowanych bali i spotkań muzycznych zmieniano aranżację wnętrza. Ściany oraz balkon posiadały bogaty wystrój malarsko-sztukatorski nawiązujący do przewidzianej funkcji sali. Podział ścian wyraźnie akcentował dwie horyzontalne strefy oddzielone od siebie poziomym gzymsem na wysokości balkonu. Górną część stanowiły niesymetrycznie rozmieszczone pilastry, na powierzchni których znajdował się ornament roślinny w formie pojedynczych zwisów. Pomiędzy pilastrami, w dzielonych na dwie części polach znajdowały się medaliony z instrumentami muzycznymi, pod którymi umieszczono płyciny architektoniczne. Całość zwieńczona była gzymsem, nad którym, pod sufitem umieszczono pas z ornamentu palmetowego. Prawdopodobnie palmety jak i medaliony z instrumentami muzycznymi wykonane były przestrzennie w technice sztukatorskiej, natomiast pozostałe elementy mogły być malowane.

Dolną część ścian wypełniały prawdopodobnie malowane festony w formie luźno zwisających tkanin. Na podstawie widocznego na zdjęciu odbicia w lustrze możemy przypuszczać, iż nad drzwiami znajdowały się malowane supraporty w postaci elementów architektonicznych. Prawdopodobnie malowanymi ornamentami pokryte były również gzymsy poziome, dzielące ściany na strefy.

Jakość posiadanego zdjęcia nie pozwala jednoznacznie stwierdzić, czy ten, tak często stosowany w tym okresie element dekoracji, został tu zastosowany. Ciekawą dekorację ornamentalną posiadał również balkon muzyczny. Analiza fotografii wskazuje, iż na konsolach podtrzymujących od strony szczytu znajdowały się wydłużone palmety, natomiast z boku umieszczone były woluty akantowe. Zapewne polichromowane były również płyciny pod balkonem, pomiędzy konsolami, jednak nie możemy tego jednoznacznie stwierdzić. Ornamenty te, podobnie jak na ścianach, były malowane tak, by uzyskać efekt iluzji przestrzeni. Kolorystyka ornamentów musiała zamykać się w gamie szarości, ale na podstawie zdjęcia nie możemy wykluczyć, iż dekoracje wykonane były w technice pozłotniczej. Analiza fotografii pozwoliła również  odtworzyć układ parkietu z XIX wieku. Podłużne klepki, z jednego gatunku drewna, ułożone były na przemian w regularny wzór, pod kątem czterdziestu pięciu stopni. Światło padające na powierzchnie klepek, których słoje ułożone były w różnych kierunkach dawało optyczny efekt w postaci dwóch odcieni drewna, jasnego i ciemnego.

Obecną formę sala kominkowa uzyskała na początku XX wieku, kiedy to poprzez wyburzenie ściany połączono z sobą dwie sąsiadujące sale, dawną jadalną i małą salę pełniącą funkcję zaplecza sali balowej. Drzwi prowadzące na korytarz z pomieszczenia przy sali balowej zostały zamurowane. Na ścianie przylegającej do sali balowej wbudowano nowy kominek, a pozostała część pomieszczenia została wyłożona boazerią (1). Powstały otwór w wyniku wyburzenia ściany zawężono poprzez wstawienie drewnianych kolumn rozdzielających obie przestrzenie. Drugą część sali kominkowej stanowiła samodzielna sala pełniąca funkcję jadalni. Około połowy XIX wieku na ścianach tej sali wykonano boazerię przypodłogową, a same ściany pokryto najprawdopodobniej już wtedy tapetami (2) . W tej formie wystrój i aranżacja wnętrza przetrwały do 1945 roku.

Fotografia wnętrza przedstawiająca część sali kominkowej wykonana została zapewne po 1912 roku, kiedy to zakończono prace nad przebudową i aranżacją pomieszczenia. 

Wykonany kadr skupia się na nowej części z kominkiem, nie pokazując całego wnętrza. Umeblowanie i wyposażenie widoczne na zdjęciu świadczą o tym, iż oprócz funkcji jadalni miało ono charakter wypoczynkowy.

Analiza szczegółowa fotografii pozwoliła stwierdzić, że zasadniczo wnętrze zachowało się w niezmienionej formie, a boazeria przetrwała bez większych przekształceń. Nad kominkiem, w miejscu gdzie obecnie jest lustro, znajdował się obraz, portret kobiety w sukni.

Przeprowadzone prace konserwatorskie pozwoliły zachować wnętrze w części kominkowej z 1912 roku. W pozostałej części sali odtworzono brakujące elementy boazerii oraz wykonano nową aranżację ścian w oparciu o współczesne, stylizowane tapety. Dopełnieniem wnętrza jest malowidło ornamentalne na fasecie i suficie wykonane w 2009 roku (3) . Obecnie sala kominkowa pełni funkcję jadalni.

***************

Skrzydło wschodnie nie zostało odtworzone w dawnym wyglądzie. Jak prawdopodobnie wyglądały wnętrza z tej części pałacu można zobaczyć na pojedynczych fotografiach.

***************

1 W trakcie konserwacji znaleziono kartkę z datą wykonania boazerii, 24 maja 1912 roku.

2 Potwierdzeniem wykończenia ścian tapetami były resztki gazet znalezione w trakcie badań odkrywkowych.

3 Malowidło ornamentalne zostało wykonane w ramach pleneru przez studentów kierunku Malarstwo Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie.

[1] fotografie z pałacu po pożarze